Poprzednie epidemie zakaźne traktowano jak wypadek bez  specjalnego znaczenia dla stylu pracy  sektora firm farmaceutycznych.  Była to nieodrobiona lekcja , której koszty  mogą być istotne. Buńczuczna  filozofia sektora, że  się  zawsze wyżywi może być tak samo złudna jak twierdzenie  tego samego przez ostatni komunistyczny  rząd PRL.
Dzisiaj pandemia staje się endemią.  Co robić :

Po pierwsze nauczyć się współpracować pomiędzy sobą. Da  to efekt dla wszystkich.
Zapewnić  profesjonalistą  dostęp do  informacji  wychodzących poza ChPL o oferowanych produktach,  w celu  znalezienia  możliwości  ewentualnego rozszerzenia wskazań przeciwko SARS-CoV-2.
Współpracować  z agencjami  regulacyjnymi  w dostępie do biblotek w celu ich przeszukiwania aby jak najszybciej znaleźć  skuteczny lek w COVID-19.
Uruchomić publiczno-prywatną współpracę  w celu sprostania wyzwaniom związanym ze zwiększaniem skali badań klinicznych.  Bez nich będziemy poruszać się po ciemku.
Coraz  więcej miejsc wstrzymuje działania w zakresie badań klinicznych. Rośnie liczba firm farmaceutycznych i CRO, które  publicznie ogłaszają  zawieszenie prowadzenia nowych badań / brak wizyt pacjentów, niemożność weryfikacji danych źródłowych, lekarze i instytucje są po prostu zbyt przytłoczeni zarządzaniem COVID,  itd./
Trzeba wybrać ośrodki strategiczne do aktualnie prowadzonych badań klinicznych.

Po drugie umiejętnie zarządzać talentami i zaangażowanymi pracownikami. Ocenić  zasoby ludzkie.  Da to efekt dla każdego  przedsiębiorstwa.
Zespoły powinny  być mniejsze ale za to wielofunkcyjne  z wyraźnymi rolami i obowiązkami.
Wzrasta rola przywódców tych małych i tych wielkich.
Zwiększyć wydajność pracy zdalnej. Przejrzyste ścieżki decyzyjne. Dostosować narzędzia komunikacji  do różnych scenariuszy  uwzględniające złożoność tematu, wyniki, czas reakcji .
Skrócony czas pracy w terenie, większość firm wykorzysta zapewne  aby nadrobić zaległości w pracy wewnętrznej, np. szkolenia.
Warto rozważyć wirtualne narzędzia do wirtualnej  współpracy z KOL-ami bez ceremonialnych spotkań, trudne, bo niektórzy uwielbiają ten rytuał.
Edukacja, rozpowszechnianie danych medycznych i naukowych do pracowników służby zdrowia poprzez alternatywne kanały. Prezentowane informacje dotyczą leczenia pacjenta z COVID-19 oraz zakresu  terapeutycznego portfolio firmy.

Po trzecie trzeba opracować aktywny plan aby zachować ciągłość działania.
Będą zakłócone łańcuchy dostaw – potrzebna ich dywersyfikacja.
Możliwa zmniejszona zdolność produkcyjna dostawców / Indie i Chiny /.
Może być też potrzebna reorganizacja szeroko rozumianego  zbytu.

W trakcie epidemii, pandemii i endemii  zmieniają się  priorytety oraz opisane ryzyka.

Dr nauk farm.  Leszek Borkowski