Radioterapia

1898 Maria Skłodowska-Curie i Piotr Curie odkryli rad i polon, zbadali zjawisko promienitwórczości. Odkrycie szybko zainplantowano w medycynie. Radioterapia stosowana jest sama lub w skojarzeniu z innymi metodami leczenia. Radioterapia może być stosowana w łagodzeniu bólu w przypadków przerzutów do kości. Generalnie im krócej stosujemy radioterapię tym lepiej dla pacjenta. Im dalej do akceleratora / 1 na 180 tyś mieszkańców norma europejska / tym mniej pacjentów podejmuje terapie lub więcej pacjentów ją przerywa. Dzisiaj w Polsce stosujemy ją u około 100 tyś pacjentów nowotworowych. Podstawowym założeniem radioterapii jest naświetlenie guza aby dawka promieniowania jonizującego dotykała zespołu tarczowego guza a nie zdrowych tkanek. Dlatego mamy radioterapie stereotaktyczną czyli Gamma Knife i Cyber Knife oraz teleradioterapię konwencjonalną np tomoterapię. W konwencjonalnej radioterapii leczymy wiązką fotonów i elektronów. W protonoterapii stosujemy wiązkę protonów

Gamma Knife nóż gamma do radiochirurgii stereotaktycznej / od 1968 r /. Wykorzystuje się promieniowanie gamma np ze 192 źródeł i za pomocą 8 sektorów odpowiednich, automatycznych kolimatorów ogniskuje wszystko razem w jednym obszarze zmienionego chorobowo mózgu. Ogniskowanie promieniowania gamma powoduje efekt w obszarze guza. Pojedyncza wiązka promienowania gamma niesie niewielką energię oraz nie powoduje uszhodzenia tkamki przez którą przechodzi. Skupiając sie na jednym centralnym miejscu, gdzie energie się sumują dochodzi do zniszczenia nowotworu. Odpowiednio skonfigurowane przestrzennie wiązki promieniowania gamma umożliwiają leczenie zmian w miejscach niedostępnych dla klasycznej mikrochirurgii / kraniotomia płatowe otwarcie czaszki-ryzyko krwotoki, infekcje /. Terapia odbywa się z dokładnością nie przekraczającą 0,3 mm co pozwala operować pień mózgu czy sąsiedztwo nerwów czaszkowych. Praca noża gamma to planowanie-precyzyjne wyznaczenie celu naświetlania z dynamicznym kształtowaniem dawki co ważne wleczeniu stryktur położonych w poblizu kluczowych struktur mózgu. Kontrola procesu i naświetlanie. Czas zabiegu od kilkunastu do kilkudziesięciu minut a po 48 h do roboty. Gamma knife nie nadaje się do leczenia zmian powyżej 4 cm. Stosuje się do : guzy przerzutowe do mózgu, , nerwiaki nerwu przedsionkowo-ślimakowego, malformacje tętniczo-żylne, guzy przysadki, neuralgia trójdzielna, choroby czynnościowe mózgu-drżenie samoistne.

Cyber Knife nóż cybernetyczny precyzja radioterapii rzędu 0,1mm.Zawiera akcelerator liniowy do promieniowania jonizującego. Stosowany w guzach litych nienaciekających. Guzy w ośrodkowym układzie nerwowym, kręgosłup, rdzeń kręgowy, mózg, nowotworu płuca, niezaawansowany rak prostaty, guzy wątroby nie operacyjne, nieoperacyjny rak trzustki, zmiany przerzutowe do kości i tkanek miękkich, ,zmiany nienowotworowe,Aby zapewnić precyzyjną odtwarzalność warunków ułożenia pacjenta wykonuje się indywidualny materac próżniowy i lub maskę termoplastyczną. W celu zobrazowania precyzyjnej trójwymiarowej lokalizacji guza i tkanek zdrowych wykonuje się obrazowanie TC, MR, PET CT. Realizacja jednego seansu trwa od 45 minut do dwóch godzin. Kontrola po leczeniu obejmuje ocenę zmniejszania się wielkości guza, wykluczenia innych ognisk oraz ogólną ocenę stanu pacjenta. Zaletą Cyber Knife jest wysoka energia stosowanej wiązki promieniowania, niewielkie wymiary wiązki, możliwość spadu natężenia wiązki z jednej strony guza w pobliżu struktury promienio czułej zdrowej. Można napromieniować guzy o dużej ruchomości oddechowej znajdujące się w płucu, , jamie brzusznej , okolicy przykręgowej czy w rdzeniu kręgowym. Przed każdym włączeniem wiązki promieniowania następuje weryfikacja położenia guza i jego śledzenie-aparat podąża za nim. Jak się pacjent lub guz przesunął to aparat wyłącza się , dostosuje głowicę do przesunięcia lub przesunie stół z pacjentem aby guz był w ogniskowaniu wiązki. Metoda pozwala na leczenie chorych z choroba oligometastatyczną / od 1 do kilku przerzutów odległych.

Tomototerapia. Wraz ze wzrostem objętości obrazu tarczowego / wielkość guza / spada możliwość stosowania metod stereotaktycznych. Wtedy stosujemy radioterapię konwencjonalną. Do zaawansowanych należy metoda tomoterapeutyczna / Wielkopolskie Centrum Onkologii aparat do leczenia radiologicznego /. Aparat tomoterapeutyczny przypomina tomograf komputerowy/TC/ czyli aparat do diagnostyki obrazowej. Pacjent leży na wysuwanym stole wokół, którego przesuwa się głowica zawierająca źródło promieniowania. źródło promieniowania zatacza tor w kształcie spirali co pozwala na napromieniowanie małych jak i dużych obszarów tarczowych. Z akceleratora liniowego wychodzi wiązka fotonów w postaci wachlarza. ołaszczyzna 40 cm, grubość od 1 do 5 cm. Szaśdziesiąt cztery listki kolimatora blokują lub przepuszczaja promirniowanie w poszczególnych częściach wachlarza. Stosowana redukcja pełnego obrotu wokół pacjenta do wybranych pozycji skraca czas ekspozycji /naświetlania/. Tomoterapia stosowana jest w nowotworach głowy i szyi, jamy brzusznej , miednicy, całego szpiku kostnego, ośrodkowego układu nerwowego.

Protonoterapia. W Polsce rocznie kwalifikuje się ok 2 tyś pacjentów / tylko Kraków /. Metoda stosowana w leczeniu dzieci z guzami mózgowia, podstawy czaszki, nowotworów głowy i szyi, okolicy przykręgosłupowej, rak piersi, nowotwory klatki piersiowej, miednicy. Protony osiągają maksimum na pewnej głębokości, głębiej wchodzą fotony i elektrony.

Opieka farmaceutyczna przed radioterapią. W obrębie jamy brzusznej: zmniejszenie gazów w jelitach -Espumisan 2 kaps x 3 razy dziennie, trzy godziny przed radioterapią nie jeść i pić symbolicznie, codzienne leki przyjmujemy na 2 godziny przed radioterapią, zadbać o wypróżnienie.

W regionie miednicy : zmniejszenie gazów w jelitach -Espumisan 2 kaps x 3 razy dziennie, trzy godziny przed radioterapią nawodnienie do 2 litrów płynów dziennie - na dwa dni przed i przez cały czas radioterapii, w przypadku raka pęcherza winien być opróżniny, leki przyjmujemy na 2 godziny przed radioterapią, zadbać o wypróżnienie.
W regionie klatki piersiowej : regularne ćwiczenie w domu 40 sekundowego wstrzymywania oddechu. Dzięki głębokiemu wdechowi i wstrzymaniu oddechu klatka piersiowa oddala się od serca co pozwala zmniejszyć dawkę promieniowania na serce i zminimalizować ryzyko popromiennych powikłań kardiologicznych.
Radioterapia głowy i szyi wymaga wyleczenia problemów stomatologicznych.
Odczyny popromienne - ryzyka : wiek, typ skóry, choroby współistniejące, otyłość , papierosy. Odczyny powstają w trakcie radioterapii i do 3 miesięcy od daty ich zakończenia, Stosujemy opatrunki ze srebrem koloidalnym, opatrunki silikonowe, D-penthanol, kwas foliowy.